TENY GASY Tromelin : foin’i Madagasikara ho an’i Maorisy

Roanjato taona aty aoriana, ny 26 aprily 1954, niala tao Toamasina ilay sambo «Marius Moutet», nitondra ireo olona hanangana ny toby famantarana ny toetr’andro any Tromelin. Na dia efa fitaovana moderna aza no nampiasaina, dia mbola very roa andro teny an-dalana, satria ny 30 aprily tamin’ny 9 maraina vao «nipoitra» ilay nosy-fasika, araka ny fiantsoan’ny matiloa azy taloha. Roa andro fotsiny anefa avy eo no nanaovan’ny sambo «Marius Moutet» ny dia miverina Tromelin-Toamasina avy eo.

Iraikambinifolo tamin’ireo olona nametraka ny fitaovana famantarana ny toetr’andro dia Gasy. Saingy, ny commis principal Rapiera ihany no voaray anarana, na dia misy sary niarahan’ny Gasy sy Vazaha tany aza, rehefa vita ny asa. Mbola noho ny fahasarotan’ny fitodiana am-pasika amin’i Tromelin, dia nivatsy lakam-piara vezo iray ry zareo. Navadikin’ny ranomasina anefa ilay lakam-piara ka «youyou» (sambokely fohy anefa mivelatra) no tafita ny ranomasina nasamboaravoaran’ny harandriaka.

Rehefa vita ny lalana ho an’ny fiaramanidina, dia Junker-52, nantsoina hoe «AAC 1 Toucan, n°372», ary mitondra ny sora-daharana F-SCLL, avy eo amin’ny seranam-piaramanidin’Ivato no nihazo an’Antalaha vao nanohy hatrany Tromelin, ka tafapetraka soa aman-tsara ny 23 jolay 1954.

Tsiahivina fa akaiky kokoa an’i Madagasikara ny nosy Tromelin, noho amin’ny Maorisy na La Réunion. Tao amin’ny Revue de Madagascar ihany koa no nivoaka ny lahatsoratra nitantaràna ny dia tany Tromelin : Lacarrieu (J.) et Paulian (R.), «Voyage à l’île des cyclones (Tromelin)», RM, n°18, 1954, premier trimestre, pp.43-54.

Ny Gasy nanitsaka farany ny nosy Tromelin dia Rtoa Rasoarifetra Bako, arkeôlôgy nandray anjara tamin’ny fikarohana siantifika andiany fahatelo tamin’ny 2010.

«Tromelin : aux voleurs !»(Journal de l’île de La Réunion, 8 jona 2010), hoy «Zadefo» (Christian Chadefaux : Vazaha nonina 55 taona teto Madagasikara talohan’ny nandroahana azy, folo taona tsy hahafaty azy) raha vao vita sonia teo amin’ny governemanta frantsay sy maorisiana ilay fifanarahana mikasika an’i Tromelin (izay efa foin’i Didier Ratsiraka ho takian’i Maorisy) : tsy izy irery no mihevitra fa manana zo kokoa amin’i Tromelin i Madagasikara.

Nosin-tafiotra ho an’izay eny an-tanety, nosy-fasika raha jerena avy eny an-tsambo : Tromelin, tsy misy afa-tsy 1 km2, saingy manana ZEE (zone économique exclusive) hatramin’ny 285.000 km2. Tantara hafa, mbola hitohy.

VANF